No Future!

 
1980’lerde, Punk hareketi, “No Future!” (gelecek yok) sloganıyla vurmuştu isyanını açığa. Neydi bu sloganın anlamı? Modernist üretimci ana akım (ki bu ana akıma sosyalistler, komünistler ve hatta kısmen bir muhalif kanat olarak anarşistler de dahildi) insan mutluluğunu devamlı olarak geleceğe ertelemiş ve toplumu bu gelecek vaadiyle üretime sürmüştü. İşte Punklar “No Future” diyerek bu aldatmacaya isyan etmişti.
 
Son derece ironiktir ki, kapitalizm, içine girdiğimiz (ve galiba sonuna yaklaştığımız) yeni dönemde, punkların bu keskin, acı ve alaycı sloganını fiiliyatta gerçeğe dönüştürdü. Üretime ve tüketime sürülen ve atomize edilen kapitalist toplumlarda artık, özellikle yeni yetişen gençlik için gelecek diye bir şey yok. Kapitalizm, aşırı uzmanlaşmaya dayanan üretim teknikleriyle iş alanında istihdamı asgariye indiriyor, tamamen paranın hakimiyetine dayanan üst derecede uzman yetiştirmeye yönelik bir eğitimi devreye sokuyor, böylece gençliği, hatta yüksek öğretim gören gençliği hiçbir geleceği olmayan, atomize olmuş potansiyel işsizler ordusuna dönüştürüyor.
 
Kapitalizmin bu geleceksiz işsiz yığınlarına bulduğu tek çare sosyal devlet. Sosyal devlet, kapitalizmin atomize ettiği, gelecekten yoksun bıraktığı bu potansiyel işsizler ordusunun tehlikeli bir sosyal patlama unsuruna dönüşmesini önlemek üzere devreye giriyor, bu kitleyi sosyal yardımlarla kıt kanaat yaşatarak tehlikenin önünde bir baraj oluşturuyor.
 
Evet ama kriz gelip kapıya dayandı ve sosyal devlet, yine kapitalizmin ihtiyaçlarına paralel olarak kırpılıp durmaktadır. Öte yandan, sosyal devletin kapatamadığı gedikler şimdiden net bir şekilde görülmektedir: işte üç yıl önceki Fransa, işte bugünkü Yunanistan.
 
Fransa, kapitalizmin bilinen atomizasyonuna ve gençliği geleceksiz bırakmasına ek olarak, bir de kendi eski sömürge nüfusundan gelen gençleri ve göçmenleri, bırakın gelecekten yoksun bırakmayı, bugünkü yaşam olanaklarından bile yoksun bırakan bir gettolaştırma veya gettolara hapsetme siyaseti izlemişti. Bu gettolardaki gençler, hem gelecekten, hem de topluma ilişkin her şeyden, kültürden de yoksun bir şekilde bu gettolarda yaşamaya (buna yaşamak denirse) mahkûm edilmişti. Dışlanan ve sürülen bu gençler, kendi aralarında bir alt kültür oluşturup ayaklandı, ne var ki, ayaklanmaları umudun değil, umutsuzluğun ürünüydü. Yanan arabaların alevleri bu gençlerin her türlü yaşam umudunu da yakıp kül ediyordu sanki.
 
Bugün ayaklanmanın Avrupa’nın diğer kapitalist ülkelerinde değil de Yunanistan’da başlamasının nedeni, Yunanistan’ın sosyal devletinin Avrupa’daki en zayıf sosyal devleti olmasıdır kanımca. Kapitalizm bu ülkede de diğer kapitalist ülkelerde olduğu gibi insanları atomize edip geleceksiz bırakmış, ancak bu noktada devreye giren sosyal devlet, diğer Avrupa ülkelerinden farklı olarak, sosyal uyuşturma görevini yapamayacak ölçüde zayıf kalmıştır.
 
Öte yandan, Yunanistan’daki ayaklanma Fransa’dan önemli farklılıklar içermektedir. Buradaki ayaklanma, henüz yeni bir toplum oluşturma deneylerine dönüşmüş olmasa da, umutsuzluğun değil, umudun parladığı, hatta tüm dünyaya da taze umut aşılayan bir ayaklanmadır. Çünkü burada ayaklananlar umutsuz ve geleceksiz getto gençleri değil, geleceksizliğin bilincinde ve bu yüzden de kendi geleceğini tayin etme umudu olan her sınıf ve katmandan gençlerdir. Hatta bu ayaklanma gençlerle de kısıtlı değildir. Toplumun bütün sınıflarını sardığı ölçüde toplumsal bir umut olma potansiyeli taşıyan bir sosyal patlamadır.
 
Bazı arkadaşlar, Türkiye’de polis o kadar insan öldürüyor, bizde neden olmuyor böyle bir tepki diye soruyor. Polis baskısının kanıksanmış olması, 12 Eylül’ün etkisi gibi etkenleri bir yana bırakırsak, bana kalırsa, Türkiye’nin henüz bir Yunanistan’a dönüşememesinin nedeni, geleneksel cemaat yapılarının ve aile dayanışmasının kapitalizm tarafından henüz yeterince çözülmemiş olmasıdır. Evet kapitalizm, Türkiye’de de insanları atomize ediyor, insanları işsiz, gençleri geleceksiz bırakıyor, üstelik Türkiye’de, Yunanistan’daki kadar bile bir sosyal devlet yok. Evet ama Türkiye’de cemaat, köy ve aile dayanışması, Yunanistan’daki kadar çözülmüş ve ortadan kalkmış değil. Kapitalizmin yarattığı atomizasyona karşı insanların hâlâ sığınacakları bir aileleri, bir köyleri, bir cemaatleri, akrabaları var. Eğer bu olmasaydı, Türkiye’deki sosyal patlama, Yunanistan’dan bile çok daha şiddetli olabilirdi. Sorunu insanların korkaklığı ya da gevşekliği vb. gibi karakter özellikleriyle açıklamak sosyolojik bir çözüm olarak pek o kadar açıklayıcı değil.
 
Peki, ne olacak Yunanistan’da? Daha doğrusu ne olmasını bekliyoruz? Tabii herkesin beklentisi farklı olabilir. Ama devrimci bir bakış açısından, Galya Horozu’nun Yunanistan’da ötmeye başladığını, o tatlı ötüşün kulaklarımıza güzel bir şarkı gibi ulaştığını söyleyebiliriz. Evet ama bu kadarı yeter mi? Şimdi, gazeteler kızıl kara bayraklı anarşistlerden söz ediyor, öyle ki, Türk medyasında, bugüne kadar görmezden geldikleri anarşistlerle röportaj yarışı bile başlamış durumda. Anarşistlerin bu ayaklanmada önemli bir rol oynadığı bir gerçek. Ayaklanma kültürünü canlı tutan bugüne kadar anarşistler oldu. Stalinist gelenekten gelen Yunan Komünist Partisi ise, “provakatörler” diye ferlyadı basıyor her zamanki gibi.
 
Evet ama iş ayaklanma kültürüyle bitmiyor. Bakunin’in ünlü, “yıkma güdüsü aynı zamanda yapıcı bir güdüdür” sözü bugüne kadar daha çok, “yıkarsan yaparsın da” biçiminde anlaşıldı. Bu o kadar yanlış değil ama eksik. İşin bir de şu yanı var. Yapma umudu varsa yıkmak da kolaylaşır. Bugün görüldüğü kadarıyla hareketin yıkma gücü var ama yapma yönü zayıf.
 
Bunu biraz daha açayım. Nedir yıkılması gereken? Üretim toplumu, tüketim toplumu, kâr toplumu, silah ve şiddet toplumu. İşte bunların yıkılması, yerine şunların konması gerekiyor: asgari üretim, asgari tüketim, asgari çalışma (kapitalizmin kâr sistemi olmasa günde iki saatlik bir çalışmayla bu dünya cennet olur aslında), kâr yerine dayanışma ve işbirliği, karşılıklı yardımlaşma, tüm silâhların ve şiddet araçlarının imha edildiği bir toplum. Evet ama bütün bunların yapılabilmesi insan unsuruna bağlı. İnsan unsurunun değişimi de devasa bir kültürel devrimi gerektiriyor. İşte 68’in büyüklüğü buradan geliyor. 68, “Never work” (asla çalışma) sloganını atarak iki yüz yıldır aynı yönde akan toplumların önüne yeni bir yol çağrısıyla çıktı. İşte böyle büyük bir değişim gerekiyor. 1968’de de anarşistlerin büyük rolü vardı ama böylesine çağ değiştiren bir sloganı anarşistler icat edemedi de, anarşizmden esinlenen sitüatiyonistler ortaya attı. Anarşizm, çeşitli ayaklanmalarda en önde yıkıcı bayraklarını yükseltirken yeni topluma ilişkin önerilerinde ne yazık ki yeterince başarılı olamadı. Bunda, anarşist “ata”lardan örneğin Proudhon veya Kropotkin’in de “üretimci” olmalarının rolü olabilir mi?
 
Her neyse, Yunanistan’daki ayaklanmanın ne yönde seyredeceğini göreceğiz. Belki de ayaklanma ve öfke bir süreliğine yatışacak. Ama bu, ayaklanmanın durduğu anlamına gelmez. Bu toplumun, bu devleti ve bu sistemi kaldırmadığı ortaya çıktı. Bütün sorun, bu toplumun kendi yeni toplumun öğelerini adım adım örneklerle ortaya koymaya, yeni bir kültürel atılımın ve devrimin başlangıç adımlarını atmaya başlamasında.
 
 
Gün Zileli
16 Aralık 2008